2 milyon kişiyi öldüren iskorbüt yine gündemde! Dikkat çeken ‘mide ameliyatı’ ayrıntısı

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Her şey Kristof Kolomb’un 1492–1493 yılları ortasında Transatlantik’e yaptığı birinci seyahatle başladı. Kolomb toplam dört sefer Atlantik Okyanusu’na sefer yapmış ve coğrafik keşifleri başlatmıştı. Bu, başta Kolomb olmak üzerine beraberinde birçok denizciyi uzun yıllar sürecek güçlü okyanus seyahatlerinin beklediği manasına geliyordu. Gerçekten 19. yüzyılın ortalarına kadar denizciler birçok sefer düzenlemiş bu kuvvetli yolda kuvvetli olaylar yaşamış, çeşitli hastalıklara yakalanmış ve hayatlarını kaybetmişti. ‘İskorbüt hastalığı’ da bunlardan biriydi. Kayıtlara nazaran bu hastalık birtakım gemilerde mürettebatın neredeyse yarısının canını alıyordu. Peki tarihe ismini ‘Antik Çağ Hastalığı’ olarak yazdıram iskorbüt neden tekrardan gündeme geldi? Sebeplerini uzmanlara sorduk. 

2 MİLYONDAN FAZLA DENİZCİYİ ÖLDÜRDÜ

Uçsuz bucaksız bir maviliğin ortasında hayatta kalma uğraşı veren denizciler için koşullar her vakit zordur. Ne yaşayacağınızı bilemediğiniz üzere, başınıza bir şey gelme halinde nereye gideceğiniz de belirli değildir. İskorbüt hastalığı ise tam da bu çaresizlikten faydalanan ve bir kez yakaladı mı asla bırakmayan bir hastalıktı. Önce bedeni halsiz bırakan hastalık süratle bedene sızar, eklem ağrılarını kol ve bacak şişmeleri takip eder, dokunduğunuz her yer morarır ve dahası diş etleri süngerimsi bir hale gelirdi. Tüm bu durumlar tedavi edilmezse de kalbin yahut beynin yakınında ani bir kanama yaratır ve yakaladığı kişiyi ömürden koparırdı. İskorbütlü bedende, bağ dokusu bozuldukça, varsa uzun müddet evvel düzgünleşmiş kırık kemikler bile tabiatıyla çözülür ve bacaklara o kadar şiddetli kramp girer ki kişi yürüyemez hale gelirdi.

HASTALIK YİNE ORTAYA ÇIKTI

Son günlerde yapılan yeni bir araştırmaya nazaran yüzyıllar evvel denizcileri, korsanları etkileyen iskorbüt hastalığının tekrar ortaya çıktığı tespit edildi. Batı Avustralya’daki Sir Charles Gairdner Hastanesi’nden hekimler, 50 yaşlarında, işsiz ve sigarayı bırakmış bir hastanın, her iki bacağında ansızın ortaya çıkan ağrılı döküntülerden şikayetçi olduğunu bildirdi. Acil servis işçisi, kimliği belgisiz adamın iltihaplı, otoimmün ve kan bozuklukları için negatif test sonucu vermesiyle biraz şaşkına döndü. Taramalar iç kanamaya dair bir ispat ortaya koymadı ve cilt biyopsisi hiçbir ipucu vermedi. Bu ortada hastanede kaldığı müddet içerisinde döküntüleri yayılarak her iki bacağında daha fazla morarma, şişme ve ağrıya yol açtı.

Vaka raporunda, “Ekonomik şartlara bağlı olarak yetersiz ve istikrarsız besleniyordu. Yemekleri çoğunlukla zerzevat yahut meyve içermeyen işlenmiş besinlerden oluşuyordu. Bazen öğün atlıyordu, bu son haftalarda daha sık oluyordu. Ayrıyeten mide küçültme ameliyatından sonra kendisine verilen vitamin ve mineral desteklerini de maddi sebeplerden almayı bırakmıştı ” diye yazıyordu. Hasta, 8 yıl evvel kilo verebilmek için midesinin büyük bir kısmının çıkarıldığı tüp mide ameliyatı geçirmişti.

BMJ Case Reports mecmuasına konuşan Avustralyalı tabipler, “İskorbüt geçmişte kalmış bir hastalık olarak görülüyor. Lakin bilhassa yaşlılarda, alkol bağımlılığı olan hastalarda, psikiyatrik yahut gelişimsel problemleri olan çocuklarda sporadik iskorbüt hadiseleri görülüyor” açıklamasında bulundu. Ender de olsa görülen hadiselerine neden olarak artan istikrarlı beslenememe, vitamin ve mineral alımında eksiklik ve mide küçültme ameliyatları sebep gösterildi. Pekala uzmanlar ne diyor?

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ayça Kaya C vitamini eksikliğinden kaynaklanan iskorbüt hastalığının bedenin kolajen üretimindeki aksaklık nedeniyle dokularda bozulmalara yol açtığını söyledi. Dr. Kaya, “Bu eksiklik, yorgunluk, halsizlik, iştahsızlık, diş eti kanamaları, ciltte kolay morarma, kas-eklem ağrıları üzere belirtilerle kendini gösterir ve ilerledikçe enfeksiyon riskini artırır. Teşhis ekseriyetle hastanın beslenme hikayesi ve belirtiler üzerinden yapılır; kan testiyle C vitamini seviyesi denetim edilerek teşhis desteklenir. Gerekli durumlarda tam kan sayımı da yapılır, eksikliğin giderilmesi için ise beslenme tedavisinin yanı sıra C vitamini desteği de başlanır” açıklamasında bulundu.

‘C VİTAMİNİ DESTEĞİYLE HASTALIK GERİLEYEBİLİR’

İskorbütün süratlice tedavi edilebilen bir hastalık olduğunu, C vitamini desteğine başlandığında hastaların çoklukla birkaç gün içinde toparlanmaya başladığını, birkaç hafta içinde de büsbütün güzelleştiğini söyleyen Dr. Kaya hastalığın tedavi edilememesi halinde önemli sonuçlara yol açabileceğini belirtti. Tedavi edilmeyen olaylarda kanamalar, ağır anemi, enfeksiyon riski ve yaraların iyileşmemesi üzere önemli meselelerin ortaya çıktığını belirten Dr. Ayça Kaya, “Hatta organ yetmezlikleri gelişebilir ve bu durum ne yazık ki ölümcül olabilir. Bu yüzden erken teşhis ve tedaviye çabucak başlamak hakikaten hayat kurtarıcıdır. Hastalık ekseriyetle beslenme tedavisi ve C vitamini desteğiyle süratle geriler” tabirlerine yer verdi.

İç Hastalıkları Uzmanı Dr. Ali Vardar ise C vitamini eksikliğinden ve yetersiz beslenmekten kaynaklanan bu hastalığın risk faktörlerini şu formda sıraladı:

– Yalnızca inek sütü ile beslenen yenidoğanlar,
– Alkol tüketimi fazla olan bireyler,
– Yalnızca fast food üslubu yiyeceklerle beslenenler,
– Zerzevat ve meyve tüketimi az olan şahıslar,
– Sigara içenler,
– Hamile ve emziren anneler,
– Tip I diyabet, diyaliz gerektiren böbrek yetmezliği ve hipertroidi olanlar,
– Kanser ve anoreksiya nervoza tedavisi görenler,
– Çölyak, Crohn üzere kronik sindirim sistemi hastalıkları olanlar ve sindirim sistemi cerrahisi geçirenler,
– Bedende demir fazlalığı olanlar

Dr. Ali Vardar, “Yiyeceklerden aldığımız C vitamininin yüzde 90’ı zerzevat ve meyvelerden gelir. Bunların pişirilmesi durumunda içlerindeki C vitamini seviyesinde yüzde 20-40 oranında azalma olabilir. Bedenimizdeki C vitaminin seviyesinin azalmaması için yiyeceklerle almamız gereken günlük ölçü yaklaşık olarak erkeklerde 90 mg, bayanlarda ise 75 mg olarak belirtilir. Aksi takdirde toplam C vitamini havuzu 3 ay sonra bariz bir biçimde azalmış olarak karşımıza çıkar. C vitamini oksidasyona eğilimlidir. Sigara içilmesi, inflamasyon (iltihabi durumlar), malabsorbsiyon (yetersiz emilim), demir fazlalığı üzere durumlarda toplam ölçüsünde azalma görülür” dedi. 

İSKORBÜTE HİÇ YAKALANMAMAK MÜMKÜN

Peki bu hastalığın genetik olduğunu söyleyebilir miyiz? Uzm. Dr. Ayça Kaya, iskorbüt hastalığında genetik faktörlerden çok dış faktörlerin tesirinin daha büyük rol oynadığının altını çizdi. Ayça Kaya’ya nazaran ekseriyetle yetersiz beslenme sonucu ortaya çıkan hastalığın en önemli nedeni, C vitamini açısından güçlü meyve ve sebzelerin az tüketilmesi. “Tek tip beslenme alışkanlıkları, belli diyet uygulamaları ve düşük besin çeşitliliği de C vitamini alımını azaltmak, hastalık riskini artırabilir. Bunun yanı sıra genel sıhhat durumu, sindirim sorunları, birtakım bireylerin C vitamini emilimini olumsuz tarafta etkileyebilir” diyen Dr. Kaya, hareketsizlik ve makûs ömür alışkanlıklarının, iskorbütün ortaya çıkmasına yer hazırlayabileceğini de iletti. Fizikî gerilim ve uzun periyodik hastalıkların, bedenin C vitamini gereksinimini artırarak iskorbüt riskini tetikleyebildiğini fakat tüm bu dış faktörleri denetim altına alarak durumu düzeltmenin mümkün olduğunu söyledi.

Uzm. Dr. Ayça Kaya, “Günlük C vitamini açısından güçlü zerzevatları örneğin maydanoz, biber, çiriş, roka, lahana, brokoli ve tereyi, ayrıyeten meyvelerden çilek, kızılcık, kivi, ananas ve portakalı tüketmek, bu hastalıktan korunmak için atılacak en değerli adımlardan biridir. Sonuç olarak genetik yapınız ne olursa olsun, ömür şekliniz bu hastalığın gelişiminde belirleyici bir rol oynar. Bu nedenle istikrarlı bir beslenme alışkanlığı geliştirmek, iskorbüt hastalığının önlenmesi için son derece önemli” sözlerini kullandı.

MİDE KÜÇÜLTME AMELİYATLARI TABAN Mİ HAZIRLIYOR?

İskorbüt hastalığının yine ortaya çıktığı söyleyen uzmanlar, hastalığın artışına sebep olarak gösterdikleri üçüncü neden ortasında ‘artan mide küçültme ameliyatlarını’ gösterdiler. Mide ameliyatlarının direkt olarak iskorbüt hastalığını tetiklediğini söyleyebilir miyiz? Uzm. Dr. Ayça Kaya bu soruya şöyle karşılık verdi:

Uzm. Dr. Ayça Kaya, mide ameliyatı olmanın yahut bağışıklık sisteminin düşmesinin direkt iskorbüt hastalığını tetiklemese de dolaylı olarak bu riski artırabildiğinin altını çizdi. Sonuç olarak bariyatrik cerrahiden evvel hastaların beslenme durumları ve mikro besin eksiklikleri kesinlikle kıymetlendirilmesi gerektiğini, doktor kontrolünde vitamin ve mineral destekleri yapılmasının kural olduğunu da ekleyerek kelamlarını noktaladı.