İsraf var, besleyici değil, sıhhati tehdit ediyor! Besinde çok taraflı tehdit

0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

CEYDA ULUKAYA- Buğday Derneği’nin yayımladığı Besin Krizi raporu; tohumdan tarlaya, tarladan sofraya uzanan zincirde besin ve beslenme konusunda yaşanan meselelere dikkat çekerek, çözüm teklifleri sunuyor. Rapora nazaran besin sisteminde yaşanan sıkıntıların en başında besin paylaşımındaki adaletsizlik ve israf var. Raporda giderek daha fazla insanın kâfi beslenme muhtaçlığı konusunda sorun yaşadığına değiniliyor.

Rapordaki birtakım tespitler şöyle:

*Gıda eserlerine kaloriler, tuz, düşük kalite yağlar, şekerler ve ziyanlı yapay tatlandırıcılar eklenmesi, sıhhat üzerindeki olumsuz tesirlere karşın bunların satışlarını artırıyor. Besin koruyucuları bilhassa gelişmekte olan ülkelerde sıhhate yönelik olumsuz tesirleri pekiştiriyor. Nörodavranış bilimleri bulgularına nazaran bunun bir nedeni de, kimi sıhhatsiz besinlerin beyindeki ödül sistemlerini harekete geçirmesi, yani dopamin hormonu salgılanmasını sağlayarak memnunluk, coşku ve doyum hissi vermesi.

Oldukça tehlikeli sonuçlara yol açan azot gübresi, kıyı ekosistemlerine girerek okyanuslarda 245 bin km2’yi aşan büyüklükte 400’den fazla “ölü bölge”ye neden oldu.

Beslenme yetersizliği

*Bir öteki sorun da besinlerin besleyici bedellerden mahrum olması. Örneğin, besleyici pahası bulunan özünden, kepeğinden ayrılmış ve geriye nişastası kalmış tahıllar, meyve ya da süt yerine meyve aroması ve süt tozuyla işlenmiş yiyecek ve içecekler beslenme yetersizliğine neden oluyor.

*Ankara Tabip Odası’nın 2022’de yaptığı açıklamaya nazaran, Türkiye’de 2006’dan beri dokuz kat artan besin enflasyonu sağlıklı ve besleyici besinlere erişimi güçleştiriyor. Fazla ölçüde karbonhidrat tüketmek, sağlıklı-dengeli-yeterli beslenememek manasına geldiği üzere birebir vakitte obeziteye yol açıyor.

Azot tehlikesi

*Azot gübresi randıman artışına kıymetli ölçüde katkı sağlasa da hayli tehlikeli. Bu gübreler toprakta ağır metal birikmesine sebep oluyor. Birebir vakitte kanserojen olduğu bilinen yahut şüphelenilen zararlı kimyasalları hür bırakıyor. Azotlu gübre uygulaması, yer altı sularındaki ve ayrıyeten yapraklı ve kök sebzelerdeki azot birikimiyle direkt bağlı. Yüksek azot içeriğine sahip yiyeceklerle beslenme; tiroidin, çeşitli kanserlerin, nöral tüp kusurlarının (fetüs gelişimi sırasında) ve diyabetin gelişmesine neden olabiliyor. Kıyı ekosistemlerine giren gübreler, 245 bin km2’yi aşan büyüklükte 400’den fazla okyanus meyyit bölgesine neden oldu.

Türkiye’de su kıtlığı

Rapora nazaran, Türkiye’nin su ayak izinin yüzde 89’unu ziraî sulama ve hayvancılık oluşturuyor. Raporda, “Tarımda çok su kullanımı devam ederse yaşanacak su kıtlığı öncelikle hem bitkisel hem de hayvansal besin üretimini etkileyecek” deniyor.

Gizli maliyet: Sıhhatin bedeli

Raporda besinin üretiminden tüketimine kadar olan süreçteki görünür maliyetlerinin yanı sıra bilinmeyen maliyetlere de dikkat çekiliyor. Bu maliyetler ekolojik, toplumsal ve sıhhat açısından ödenen bedelleri anlatıyor. BM Besin Sistemleri Tepesi 2021 Bilim Grubu’nun hesaplamalarına dayandırılan bilgilere nazaran, bâtın maliyetlerin piyasa fiyatlarına dahil edilmesi besin fiyatlarının kabaca üç kat daha kıymetli olması manasına geliyor. 28 AB ülkesinde yapılan araştırmaya nazaran, pestisitlerin de içinde bulunduğu kimyasalların neden olduğu kısırlık 2.4-3.1 milyar euro, göğüs kanseri 16 milyar euro, prostat kanseri 9 milyar euro, otizm 226 milyar euro, aşırı kilo ve obezite 81 milyar euro, diyabet 300 milyar euro maliyete neden oluyor.

İki çözüm

1) KENTSEL TARIM: BM Kalkınma Programı’na nazaran dünya genelinde 800 milyon insan kentsel tarımla uğraşıyor. Dünya besin muhtaçlığının yüzde 15’i de kentsel tarım aracılığı ile sağlanıyor. Örneğin Kanada’nın Vancouver kenti sakinlerinin yüzde 44’ü ve Toronto’da yaşayanların yüzde 40’ı kent tarımı yapıyor. 153 bin ton ile Türkiye’de üretilen buğdayın binde 9.3’ünü üreten İstanbul ise kendi buğday tüketiminin lakin yüzde 5.3’ünü karşılayabiliyor. Esas yaş zerzevat ve meyvelerde bu oran çoklukla yüzde 1’in altında. 2050 yılında dünya nüfusunun yüzde 66’sının kentlerde yaşayacağına yönelik iddiaları göz önüne aldığımızda, kent tarımının kıymeti netleşiyor.

2) AGROEKOLOJİK ÇİFTÇİLİK: Raporda agroekolojik çiftçilik tekniklerinin uygulanması durumunda yalnızca 10 yıl içinde global besin üretiminin iki katına çıkabileceği vurgulanıyor. Dünya genelinde agroekolojik sistemler, ortalama yüzde 79 artan üretimle birlikte kritik etraf yararlarını da artırdı. Çeşitlilik içeren agroekolojik çiftçilik, cinsler ortasındaki sinerjiyi en üst seviyeye çıkararak doğal dengelerin tekrar tesis edilmesine hizmet ediyor.